Bất lực vì con lười học? 6 điều ba mẹ cần làm ngay
Không ít phụ huynh từng rơi vào cảnh bất lực khi con lười học, ngại động não, dù đã đầu tư đủ mọi thứ: học thêm, kèm cặp, thậm chí là kỷ luật nghiêm khắc.
Lười học dưới góc nhìn tâm lý học
Theo các chuyên gia tâm lý giáo dục, những điều kể trên chỉ càng tạo nên sự căng thẳng giữa cha mẹ và con, hình thành một vòng lặp tiêu cực. Ba mẹ càng sốt ruột, càng thúc ép thì con càng có xu hướng chống đối hoặc thu mình lại.
Đây là cơ chế phản ứng tự nhiên trong não bộ của con khi cảm thấy bị mất quyền kiểm soát, nhằm bảo vệ bản thân.
Thực tế, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng: việc liên tục gây áp lực hoặc phán xét không làm tăng động lực nội tại của trẻ, ngược lại còn khiến con gắn việc học với cảm giác tiêu cực.
Khi con học chỉ để đối phó hoặc làm vừa lòng cha mẹ, kết quả thường chỉ duy trì trong thời gian ngắn, sau đó nhanh chóng quay về trạng thái ban đầu. Lúc này, cha mẹ lại thường nghĩ con chỉ đang “chống đối, đối phó” thay vì thực sự thông cảm cho con.
Quan trọng hơn, con sẽ dần hình thành thói quen học thụ động, né tránh thử thách, thiếu khả năng tự lập trong tư duy – những điều có thể ảnh hưởng lâu dài đến cả kết quả học tập và sự tự tin khi bước vào đời.
Tất cả những điều đó sẽ không xảy ra nếu ba mẹ thay đổi tư duy và cách nhìn nhận về việc lười học của con trẻ ngay từ hôm nay.
6 điều ba mẹ nên làm khi con lười học
1. Chuyển từ kiểm soát hành vi sang hỗ trợ động lực nội tại
Theo thuyết Tự Quyết (Self-Determination Theory), khi trẻ cảm thấy bị giám sát hoặc áp đặt, hệ thống động lực nội tại sẽ suy giảm vì nhu cầu tự chủ bị xâm phạm.
Thay vì ép con học, ba mẹ hãy trao cho con quyền lựa chọn trong giới hạn hợp lý (chọn thứ tự môn học, cách ghi chép…). Điều này giúp trẻ cảm thấy mình làm chủ, từ đó chủ động hơn.
Ví dụ, khi thành tích của con đang kém nhưng có môn Toán là tốt nhất, ba mẹ có thể khen thưởng, khuyến khích con duy trì/nâng cao thành tích môn Toán. Đồng thời, có thể nhẹ nhàng gợi mở: “Con có năng khiếu các môn tính toán đấy, con thấy sao nếu đầu tư thêm thời gian cho Khoa học Tự nhiên?”
2. Chuyển trọng tâm từ thành tích sang tiến trình
Theo nghiên cứu của Carol Dweck về Tư duy phát triển (Growth Mindset), việc quá chú trọng vào kết quả sẽ khiến trẻ hình thành “tư duy cố định” – tin rằng năng lực là bẩm sinh, không thể thay đổi.
Khi đó, trẻ dễ sợ sai, né tránh thử thách, và không dám thử những cách học mới.
Thay vì hỏi “Con được bao nhiêu điểm?”, ba mẹ có thể hỏi:
-
“Hôm nay con học được điều gì mới?”
-
“Phần nào con thấy tiến bộ hơn so với tuần trước?”
Sự công nhận cho quá trình nỗ lực sẽ giúp con dần coi việc học là hành trình cải thiện bản thân, không chỉ là cuộc đua điểm số.
3. Giảm tải nhận thức để tránh quá tải thông tin
Theo Lý thuyết tải nhận thức (Cognitive Load Theory), bộ nhớ làm việc của con người chỉ xử lý được một lượng thông tin giới hạn tại một thời điểm.
Khi trẻ bị “nhồi” quá nhiều kiến thức, não sẽ tự động rơi vào trạng thái quá tải, dẫn đến mất tập trung hoặc phản kháng thụ động.
Giải pháp là chia nhỏ nội dung học, ưu tiên kiến thức trọng tâm và sử dụng công cụ hỗ trợ như sơ đồ tư duy, hình ảnh minh họa để kết nối thông tin nhanh hơn.
Đây cũng là lý do Bộ sách Đột Phá Tư Duy thiết kế mỗi chuyên đề thành sơ đồ trực quan và hệ thống bài tập phân cấp độ – giúp não bộ tiếp nhận kiến thức theo nhịp độ phù hợp với lứa tuổi học sinh THCS.
4. Tạo môi trường học tập ít áp lực nhất có thể
Thay mệnh lệnh bằng câu hỏi gợi mở như:
-
“Phần này con thấy khó ở đâu?”
-
“Con muốn thử cách nào để làm bài này nhanh hơn?”
Khi cảm thấy an toàn, trẻ sẽ sẵn sàng hợp tác và tiếp nhận kiến thức mới.
5. Duy trì hứng thú qua việc liên hệ thực tế
Khi bài học được gắn với những điều quen thuộc, con sẽ thấy kiến thức gần gũi và dễ tiếp nhận hơn.
Ba mẹ có thể cùng con dùng sách Khoa học Tự nhiên để giải thích một hiện tượng trong đời sống, hay liên hệ bài Văn với những câu chuyện con yêu thích.
Bộ sách Đột Phá Tư Duy cũng làm rất tốt điều này: mỗi chuyên đề đều có nhiều ví dụ thực tiễn thú vị, giúp con nhận ra học không chỉ để làm bài kiểm tra, mà còn để hiểu và vận dụng vào chính cuộc sống hàng ngày.
6. Xây dựng thói quen qua nhắc lại và củng cố
Một kiến thức dù dễ đến đâu cũng sẽ nhanh chóng bị quên nếu không được ôn tập thường xuyên. Việc nhắc lại đúng thời điểm giúp con khắc sâu trí nhớ và cảm thấy tự tin hơn mỗi khi làm bài.
Ba mẹ có thể cùng con lập lịch ôn tập nhẹ nhàng, không dồn dập, xen kẽ các hoạt động con yêu thích để duy trì sự hứng thú.
Các công cụ như flashcards, sơ đồ tư duy hay bài tập nhỏ mỗi ngày sẽ hiệu quả hơn nhiều so với việc học nhồi nhét trước kỳ thi.
Kết luận: Có thể chính con cũng bất lực vì “sự lười” của mình
Có bao giờ ba mẹ chậm lại một phút, và nhận ra rằng: có thể chính bản thân con cũng đang nhận ra mình lười học, nhưng không biết làm sao để cải thiện và tìm lại sự hứng thú trong học tập?
Sự bất lực của ba mẹ là chính đáng, nhưng thay vì áp lực, hãy thử đồng hành đúng cách hơn cùng con – từ kiểm soát sang hỗ trợ, từ yêu cầu sang gợi mở.
Và khi ba mẹ trao cho con một công cụ học tập phù hợp như Bộ sách Đột Phá Tư Duy – nơi mỗi bài học được trình bày bằng sơ đồ tư duy trực quan, ví dụ thực tiễn và bài tập phân cấp độ – con sẽ cảm thấy việc học không còn là gánh nặng.
Con học chủ động hơn, hiểu bài sâu hơn và tự tin hơn mỗi ngày. Còn ba mẹ, đó là niềm vui khi thấy con tiến bộ bằng chính khả năng của mình – không còn áp lực, không còn bất lực.
