6 suy nghĩ sai lầm khiến con mất động lực, càng học càng kém
Chắc hẳn nhiều phụ huynh đã trải qua cảm giác bất lực khi con học thêm liên tục, ngồi bàn học hàng giờ nhưng kết quả vẫn dậm chân tại chỗ; càng nhắc nhở thì con càng mất hứng thú, thậm chí phản kháng. Đầu tư nhiều thời gian, công sức và cả tiền bạc, nhưng đổi lại chỉ là sự chán nản từ con và lo lắng từ cha mẹ.
Thực ra, vấn đề không chỉ nằm ở chỗ con lười hay chưa đủ chăm, mà sâu xa hơn là những suy nghĩ sai lầm đang chi phối cách học. Điều đáng nói là những suy nghĩ ấy xuất phát từ cả học sinh và phụ huynh. Khi cùng mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn, kết quả tất yếu là con càng học càng áp lực, càng cố gắng lại càng kém.
Dưới đây là 6 ngộ nhận phổ biến nhất mà phụ huynh cần nhìn nhận để giúp con khôi phục lại động lực học tập một cách lành mạnh.
1) “Học càng nhiều giờ thì càng giỏi”
Nhiều học sinh tin rằng ngồi bàn học càng lâu thì càng tiến bộ. Các em gồng mình, cố kéo dài thời gian, vừa học vừa mệt, cuối cùng lại chẳng nhớ được bao nhiêu. Não bộ có giới hạn tiếp nhận, khi bị quá tải, hiệu quả giảm mạnh: kiến thức nhanh trôi, tâm trạng dễ chán nản.
Phụ huynh cũng hay củng cố niềm tin này. Cách đánh giá quen thuộc “ngồi học bao nhiêu giờ” biến việc học thành cuộc chạy đua hình thức. Trẻ học để “làm yên lòng cha mẹ” thay vì thật sự học để hiểu và nắm được kiến thức.
Hệ quả là cả hai phía đều nhầm lẫn lượng thời gian với chất lượng học tập. Trẻ dần mất động lực vì càng học nhiều càng thấy mệt, trong khi phụ huynh cũng thất vọng vì “đầu tư” mà không thấy kết quả.
Điều cần thay đổi là cách tiếp cận: thay vì hỏi con “ngồi học mấy tiếng?”, hãy hỏi “hôm nay con học được gì?”. Một phiên học ngắn nhưng có mục tiêu rõ ràng và tổng kết cuối buổi sẽ giá trị hơn nhiều giờ học đối phó.
2) “Điểm số quyết định tất cả”
Với nhiều học sinh, điểm số trở thành thước đo giá trị bản thân. Một điểm kém dễ làm các em tự kết luận “mình dở quá”, dẫn đến tâm lý lo âu, né tránh thử thách và chỉ dám làm bài dễ để giữ an toàn. Cách học này bào mòn sự tò mò và ý chí tiến bộ.
Phụ huynh cũng thường xem bảng điểm như tấm gương phản chiếu toàn diện năng lực của con. Một số lời trách mắng khi điểm thấp – “Sao con học mãi vẫn thế?” – có thể khiến trẻ cảm thấy mọi nỗ lực đều vô ích nếu không quy đổi thành con số đẹp.
Tuy nhiên, phụ huynh và học sinh cần hiểu rằng: điểm số có giá trị tham khảo, nhưng nó không thể bao quát toàn bộ năng lực tư duy, khả năng sáng tạo hay sự kiên trì của trẻ. Nếu chỉ chăm chăm nhìn vào điểm số, cả cha mẹ và con đều dễ bỏ qua điều quan trọng hơn: con đã học được gì, đã rút ra được gì từ sai sót, đã thay đổi phương pháp như thế nào.
Để thay đổi, phụ huynh cần tập trung vào quá trình thay vì chỉ nhìn kết quả. Thay vì hỏi “con được mấy điểm?”, hãy thử hỏi: “Bài này con đã làm theo cách nào?”, “Có lỗi nào con muốn sửa không?”.
Chính sự dịch chuyển này giúp con học cách phản tư, tự đánh giá và thấy giá trị ở sự tiến bộ từng ngày – điều mà không một con điểm nào có thể phản ánh hết.
3) “Muốn giỏi thì phải học thêm thật nhiều”
Không ít học sinh và đặc biệt là phụ huynh tin rằng cứ đăng ký càng nhiều lớp học thêm thì càng chắc chắn giỏi hơn. Nhưng nếu không có khả năng tự học, kiến thức thu vào chỉ ở bề mặt. Trẻ trở nên lệ thuộc vào thầy cô, lúng túng khi không có người kèm sát.
Phụ huynh cũng thường bị cuốn vào tâm lý “sợ con thua bạn kém bè”, dẫn đến lịch học thêm kín tuần. Nhưng việc học thêm quá tải lại lấn át thời gian phục hồi và tự củng cố – vốn là khâu quan trọng để biến kiến thức thành hiểu biết thật sự.
Hệ quả là càng học thêm, con càng mệt mỏi và mất hứng thú. Phụ huynh thì càng hoang mang khi đầu tư cả tài chính, thời gian mà kết quả không như mong đợi.
Phụ huynh và học sinh cần hiểu rằng: học thêm chỉ hiệu quả khi đi kèm với việc con biết tự học, tự hệ thống hóa và sự chủ động học tập của con.
Sau mỗi buổi học, con cần thời gian tóm tắt ý chính, tự luyện lại một ví dụ, ghi lại lỗi sai để sửa. Chỉ khi chủ động hóa được quá trình, việc học mới thực sự có giá trị.
4) “Môn nào cũng phải hoàn hảo”
Phụ huynh thường ôm áp lực con mình phải giỏi đều tất cả các môn. Dần dà, một điểm kém ở một môn đủ để các em mất niềm tin vào toàn bộ năng lực học tập. Đây chính là chủ nghĩa cầu toàn – khi không đạt chuẩn mực quá cao thì xem như thất bại toàn diện.
Điều này khiến trẻ rơi vào trạng thái ôm đồm, vừa học không sâu ở môn chính hoặc môn mà các con yêu thích, vừa không thoải mái ở các môn khác.
Kết quả là động lực suy giảm, cảm giác “không bao giờ đủ” bào mòn sự tự tin.
Điều cha mẹ cần giúp con là xác định trọng tâm: đâu là môn mũi nhọn, đâu là môn nền tảng, đâu là môn chỉ cần duy trì mức chuẩn. Khi có chiến lược rõ ràng, con sẽ biết phân bổ nỗ lực hợp lý, vừa tiến bộ ở môn chính vừa giữ sự cân bằng tâm lý.
5) “Chỉ cần làm theo cách người khác là đủ”
Nhiều học sinh nghĩ rằng học theo lời giải mẫu hoặc bắt chước phương pháp của bạn bè là đủ để tiến bộ. Nhưng việc sao chép, học vẹt không đem lại giá trị lâu dài, mà ngược lại còn khiến các em trở nên thụ động hơn và rất dễ bối rối, nản chí khi gặp các dạng bài lạ, khi lên lớp học/cấp học cao hơn.
Bố mẹ cũng có thể thường hay so sánh: “Bạn A học thế này, con cũng nên thế đi”. Sự so sánh ấy làm trẻ mất tự tin, bỏ qua thế mạnh cá nhân, và nghĩ rằng cách của mình luôn kém hơn người khác.
Điều quan trọng là trẻ phải biết tự quan sát chính mình: phương pháp nào giúp hiểu nhanh hơn, môn nào cần trực quan hóa bằng hình ảnh, môn nào cần luyện bước trung gian. Cha mẹ có thể khuyến khích con thử nhiều cách rồi tự rút ra “bí quyết” của bản thân.
Chỉ khi có nền tảng tư duy vững chắc, con mới đủ năng lực thiết kế phương pháp học riêng cho mình.
6) “Thất bại chứng tỏ không có năng lực”
Với nhiều học sinh, một lần điểm kém đủ để dán nhãn bản thân “mình dở lắm rồi”. Đây là biểu hiện của tư duy cố định – coi năng lực là bất biến, không thể thay đổi.
Từ đó, các em sợ thử lại, sợ sai, sợ thách thức.
Phụ huynh cũng thường vô tình tiếp sức cho niềm tin này bằng những câu như “Con chẳng hợp môn này đâu”. Những lời đó khiến trẻ gắn chặt thất bại với bản chất con người mình, thay vì coi đó là một phần tất yếu của học tập.
Sự thật là thất bại chỉ là dữ liệu để học tập. Khi được phân tích nguyên nhân, viết lại lời giải đúng, luyện lại trên bài tương tự, mỗi lỗi sai trở thành bậc thang cho sự tiến bộ.
Cha mẹ cần thay đổi ngôn ngữ phản hồi: thay vì “Con sai rồi, con kém quá”, hãy nói “Con đang ở giai đoạn nào, bước tiếp theo là gì”. Khi thất bại được xem như trải nghiệm, con sẽ dần xây dựng được lòng kiên trì và tự tin thử lại.
Khôi phục động lực từ nền tảng tư duy
Điểm chung của cả 6 ngộ nhận là quá coi trọng hình thức mà bỏ qua gốc rễ. Khi học sinh được rèn luyện 4 nền tảng tư duy – hệ thống, phân tích, hình ảnh, phản biện – việc học sẽ trở thành quá trình hiểu sâu, nhớ lâu và chủ động.
Nhiều phụ huynh hiện nay đã tìm đến những công cụ học tập được thiết kế xoay quanh các nền tảng này. Bộ sách Đột Phá Tư Duy là một ví dụ: kiến thức được trực quan hóa bằng sơ đồ, đi kèm bài tập phân tích nhiều cấp độ, câu hỏi gợi mở và tình huống thực tế. Không chỉ giúp con làm bài hiệu quả, bộ sách còn rèn luyện thói quen tự học bền vững, khôi phục động lực từ bên trong.
Động lực đến từ gốc, không đến từ ngọn
Động lực không thể nuôi dưỡng bằng cách tăng thêm giờ học, ép thêm lớp hay so sánh điểm số. Động lực thật sự xuất hiện khi con cảm thấy mình hiểu bài, tiến bộ từng ngày và có quyền chủ động trên hành trình học tập.
Khi cha mẹ nhận ra và tháo gỡ những suy nghĩ sai lầm, con sẽ dần xây dựng lại sự tự tin. Một khi nền tảng tư duy đã vững, thành tích chỉ là hệ quả tự nhiên. Và quan trọng hơn, con sẽ trở thành một người học suốt đời – biết thích nghi, biết sáng tạo, và đủ bản lĩnh bước vào tương lai.
